प्रात्यक्षिक क्र 02‍ विदा संघटन (सांख्यिकीय माहिती)

 

प्रात्यक्षिक क्र 02‍ विदा संघटन (सांख्यिकीय माहिती)

* उपलब्ध सांख्यिकीय माहितीचे पुनरावलोकन करुन तिची उपयोगिता तपासावी लागते, याला माहितीचे संघटन करणे म्हणतात.

* उपलब्ध माहितीचे उपयोगीता वाढविण्यसाठी तिचे केलेले सुस्पष्ट विश्लेषण म्हणजे माहितीचे संघटन होय. हे विश्लेषण खालील टप्यात केले जाते.

A) माहितीची सुस्पष्ट मांडणी करुन दृष्टिक्षेपात तपासणी करणे.

B) संख्याशास्त्रांचा वापर करुन निष्कर्ष काढणे.

 

उदा.1)  एका पर्यटनस्थळी भेट देण्यसाठी आलेल्या पहिल्या 100 लोकांच्या वयाची माहिती गोळा करावयाची झाल्यास तिची मांडणी (विश्लेषण) पुढील प्रमाणे (गट करुन) वर्गीकरण करता येईल.

0 ते 15,   16 ते 30,   31 ते 45,   46 ते 60,   61 ते 75,  आणि 76 पेक्षा जास्त वयाचे लोक. किंवा

 

उदा. 2) एका वर्गातील 60 विदयार्थ्यांना मिळालेल्या गुणांची टक्केवारीचे विश्लेषण पुढील प्रमाणे करता येईल.

नापास विदयार्थी, 35 ते 45%,   46 ते 60%,  61 ते 75%,   75% च्या पुढील

 

माहितीच्या प्रकारानुसार माहितीचे सुसंघटन-

माहितीचे संकलन केल्यावर तिची सुयोग्य पध्दतीने मांडणी करावी लागते ते दोन प्रकारे करता येते.

अ) अवर्गीकृत माहिती (अवर्गीकृत विदा) – जेव्हा सांख्यिकीय माहिती मोठया प्रमाणात नसते त्या वेळेस तिचे वर्गीकरण करणे फारसे आवश्यक नसते अशी माहीती अवर्गीकृत माहिती म्हणून वापरली जाते.

उदा. एखादया कुटुबांतील सदस्यांचे मासिक उत्पन्न-  7000,   1200,  10000

आ) वर्गीकृत माहिती (वर्गीकृत विदा)- माहिती जेव्हा मोठया प्रमाणावर असते तसेच निरीक्षणात वारंवारता किंवा सातत्य असते तेव्हा अशा सांख्यिकीय माहितीचे वर्गीकरण करावे लागते. अशा माहितीस वर्गीकृत माहिती म्हटले जाते.

उदा. एखादया कंपनीत असलेल्या पगारदारांचे मासिक वेतनाची माहिती वर्गीकरण-

उत्पन्नाची श्रेणी	श्रेणीवार पगार दारांची संख्या
0 ते 10000	20
10001- 20000	25
20001- 30000	28
30001-40000	20
40000 आणि त्यापेक्षा जास्त	7
एकूण	100

जेव्हा माहितीचे सुसंघटन केले जाते तेव्हा मध्यमान, प्रमाण विचलनकिंवा इतर कोणत्याही सांख्यिकीय मूल्यांची गणना करतांना वर्गीकृत व अवर्गीकृत माहितीसाठी माहितीसाठी गणनेच्या पायऱ्या वेग-वेगळया असतात.

 

प्रश्न 1 खाली दोन विदासंच दिले आहेत. यापैकी कोणता विदासंच वर्गीकृत करावा लागेल त्याचे वर्गीकरण करा.

विदा संच - 1
सामग्री	माप
कोलम तांदूळ	1 किलो
उडदाची डाळ	½ किलो
वाल	¼ किलो
धने	100 ग्रॅम
लवंगी मिरची	200 ग्रॅम
रिठे	100 ग्रॅम
खोबरेल तेल	½ लीटर
साबण वडी	5 नग

 

विदा संच - 2
सामग्री	माप		सामग्री	माप
तादूंळ बासमती	1 किलो		धने	100 ग्रॅम
तांदूळ कोलम	5  किलो		मिरे	100  ग्रॅम
तांदूळ इंद्रायणी	10  किलो		लवंग	100  ग्रॅम
गहू लोकवन	10  किलो		खोबरेल तेल	¼ लीटर
गहू सिहोर	10  किलो		शेगदाणा तेल	2 लीटर
बाजरी	5  किलो		सोया तेल	2 लीटर
ज्वारी	5  किलो		तिळाचे तेल	1 लीटर
तूर डाळ	2  किलो		वाल	¼ किलो
चणा डाळ	2  किलो		चवळी	¼   किलो
उडीद डाळ	1  किलो		मसूर	¼  किलो
मसूर डाळ	1  किलो		पांढरा वटाणा	¼  किलो
साबण	10		हिरवा वटाणा	¼  किलो
साबण चुरा	½  किलो		काळा वटाणा	¼  किलो
साबण द्रावण	1  किलो

 

 

 

उत्तर-  जेव्हा दिलेली माहीती मोठया प्रमाणावर असते व निरीक्षणात वारंवारता किंवा सातत्य असते तेव्हा त्या माहितीचे वर्गीकरण करावे लागते. त्यामुळे विदासंच क्र 02 चे वर्गीकरण करावे लागेल ते पुढील प्रमाणे.

 

 

प्रकार	सामग्री	माप		प्रकार	सामग्री	माप
धान्य	तादूंळ बासमती	1 किलो		डाळी	तूर डाळ	2  किलो
	तांदूळ कोलम	5  किलो			चणा डाळ	2  किलो
	तांदूळ इंद्रायणी	10  किलो			उडीद डाळ	1  किलो
	गहू लोकवन	10  किलो			मसूर डाळ	1  किलो
	गहू सिहोर	10  किलो		मसाल्याचे पदार्थ	धने	100 ग्रॅम
	बाजरी	5  किलो			मिरे	100  ग्रॅम
	ज्वारी	5  किलो			लवंग	100  ग्रॅम
कडधान्य	वाल	¼ किलो		साबण	साबण	10
	चवळी	¼   किलो			साबण चुरा	½  किलो
	मसूर	¼  किलो			साबण द्रावण	1  किलो
	पांढरा वटाणा	¼  किलो		तेल	खोबरेल तेल	¼ लीटर
	हिरवा वटाणा	¼  किलो			शेगदाणा तेल	2 लीटर
	काळा वटाणा	¼  किलो			सोया तेल	2 लीटर
					तिळाचे तेल	1 लीटर

 

 सोडविलेले उदाहरणे

1)  एका भौगोलिक क्षेत्रात एका महिन्यात वेगवेगळया दिवशी असलेल्या कमाल तापमानाची नोंद खाली सारणीत दर्शवीली आहे.  दिलेली सांख्यिकीय माहीती योग्य वर्गांतर घेवून सुसंगटीत करा.

22  26  27  29  30  32  22  36  44  45  23  28  29  31  33  35  27  29  39  42  41  27  33  41  37  39  40   37  39  42 

उत्तर-

सर्वात लहान चल- 22  

सर्वात माठे चल- 46

वर्गांतर- 5

2) ‘क्ष’ ठिकाणी वेगवेगळया दिवशी वर्षभरात पडलेल्या पावसाची नोंद (से.मी.) दर्शवीली आहे. योग्य वर्गांतर घेवून वर्गीकृत सारणीत रुपांतर करा.

42  17  16  9   5  19  23  35  31  29  24  21  10  20  13  12  45  25  31  27  46  6  14  28  15 

 

उत्तर-

सर्वात लहाण चल- 11

सर्वात मोठे चल- 35

वर्गांतर-  10

 

3)  खालील सांख्यिकीय माहिती सुसंघटित करायची आहे. त्याच्यासाठी वर्गांतर 5 ठेवायचे आहे.

26  18  21  34  18  38  22  27  22  30  25  25  38  29  20  24  28  32 33  18

उत्तर-  सर्वात लहान चल-  18

       सर्वात मोठे चल  - 38

       घ्यावयाचे वर्गांतर -  5  (16-20,    21-25,    26-30,   31- 35,   36-40)

 

 

4)  एका भौगोलिक प्रश्नाचे उत्तर देण्यसाठी विदयार्थ्यांच्या एका गटाला लागणाऱ्या वेळेची (सेकंदात) आकडेवारी खाली दिलेली आहे. वर्गांतर 10 चे अंतर घेऊन दिलेल्या माहितीचे वर्गीकरण करा.

20  25  24  33  13  26  8  19  31  11  16  21  17  11  34  14  15  21  18  17

उत्तर- सर्वात लहान चल-  8

      सर्वात मोठे चल  - 33

      घ्यावयाचे वर्गांतर -  5  (1-10,   11-20,   21- 30,   31-40)

 

5)  खालील परिच्छेद वाचा आणि सारणी पुर्ण करा.

 

एका गावात कोणाकडे किती (हेक्टर)  जमीन आहे त्याची माहिती पुढील प्रमाणे गावात दोन हजार कुटुंब आहेत ज्यांच्या कडे जमीन आहे. त्यापैकी अर्ध्या कुटुबांकडे 1 ते 3 हेक्टर या वर्गातील जमीन आहे.  दोनशे कुटुंब 3 ते 5 हेक्टर या प्रवर्गात येतात. उर्वरित कुटुंबापैकी, 50% कुटुंबाची मालकी 5-10 हेक्टर आणि 50% 10-20 हेक्टर या वर्गात आहेत. 20 आणि त्या पेक्षा अधिक हेक्टर जमीन कोणत्याही कुटुंबाकडे नाही.

उत्तर-

भूमीचे क्षेत्रफळ (हेक्टर)  (वर्गांतर)	जमीन असलेल्या कुटुबांची संख्या (वारंवारता)
1 - 3	1000
3 - 5	200
5 - 10	400
10 - 20	400
20 पेक्षा जास्त	0
एकूण	2000