बारावी भूगोल प्रात्यक्षिक क्र 04
विदा विश्लेषण: गुणानुक्रम सहसंबंध
भूगोल विषयात अनेक ठिकाणी साख्यिंकीय माहीतीची तुलना करतांना दोन
चलांचा वापर होत असतो. उदा. हवामान- तापमान व वायुदाब, साक्षरतेचे प्रमाण व दरडोई
जीडीपी इ. अशा वेळी एका चलात झालेल्या
बदलामुळे दुसऱ्या चलावर त्याचा कसा परिणाम होतो हे अभ्यासण्यासाठी सहसंबंध उपयुक्त
ठरत आतो.
तीन प्रकारचे
संबंध स्पष्ट करता येतात.
1 सकारात्मक सहसंबंध- एका चलात वाढ झाल्याने दुसऱ्यामध्ये वाढ होते. (1
च्या जवळ असतो.)
2 नकारात्मक सहसंबंध- एका चलामध्ये वाढ झाल्याने दुसऱ्यात घट होते. (-1
ने व्यक्त होतो / जवळ
असतो)
3 शून्य सहसंबंध / सहसंबंध नसणे- एका मधील बदल होणे दुसऱ्यास बदलत नाही.
प्रात्यक्षिकाचा उद्देश- दिलेल्या
सांख्यिकीय माहितीतील दोन चलांमधील सहसंबध अभ्यासणे
प्रात्यक्षिकांची उद्दिष्टे-
1
दिलेल्या सांख्यिकीय माहितीतील दोन
चलानातील संबंध समजून घेणे.
2 दोन चलातील सहसंबध विचारात घेऊन त्याचे योग्य
विश्लेषण करणे.
उदा.2 खाली दिलेल्या माहितीच्या आधारे स्पियरमन गुणांक सहसंबंध
पध्दतीव्दारे सहसंबंध ज्ञात करा.
|
घटक |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
|
x |
36 |
56 |
20 |
65 |
42 |
33 |
44 |
50 |
15 |
60 |
|
y |
50 |
35 |
70 |
25 |
58 |
75 |
60 |
45 |
89 |
38 |
|
प्रदेश |
X |
R1 |
Y |
R2 |
(R1-R2)=d |
(R1-R2)2 |
|
1 |
36 |
7 |
50 |
6 |
7 -6 = 1 |
1 |
|
2 |
56 |
3 |
35 |
9 |
3 -9 = -6 |
36 |
|
3 |
20 |
9 |
70 |
3 |
9 -3 = 3 |
9 |
|
4 |
65 |
1 |
25 |
10 |
1 - 10 =-9 |
81 |
|
5 |
42 |
6 |
5 |
5 |
6 - 5 =1 |
1 |
|
6 |
33 |
8 |
75 |
2 |
8 - 2=-6 |
36 |
|
7 |
44 |
5 |
60 |
4 |
5 - 4 = 1 |
1 |
|
8 |
50 |
4 |
45 |
7 |
4 - 7
= -3 |
9 |
|
9 |
15 |
10 |
89 |
1 |
10 - 1 = 9 |
81 |
|
10 |
60 |
2 |
38 |
8 |
2 - 8 = -6 |
36 |
|
|
|
|
|
|
|
291 |
या उदाहरणातील x व y या यातील सहसंबंध उच्चस्तरीय ऋणात्मक स्वरुपाचा आहे.
---------------------------------------------------------------------------
Examp 2) काही प्रदेशातील नागरी लोकसंख्या आणि साक्षरतेचे प्रमाण दिले आहे. त्यातील सहसंबंध शोधा आणि आपले मत मांडा.
प्रदेश | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
नागरी लोकसंख्या | 60 | 35 | 15 | 22 | 18 | 38 | 47 | 5 | 12 | 9 |
साक्षरतेचे प्रमाण | 73 | 29 | 36 | 14 | 20 | 48 | 45 | 12 | 13 | 10 |
|
प्रदेश |
नागरी लोकसंख्या (X) |
R1 |
साक्षरतेचे प्रमाण (Y) |
R2 |
(R1-R2) |
(R1-R2)2 |
|
1 |
60 |
1 |
73 |
1 |
0 |
0 |
|
2 |
35 |
4 |
29 |
5 |
-1 |
1 |
|
3 |
15 |
7 |
36 |
4 |
3 |
9 |
|
4 |
22 |
5 |
14 |
7 |
-2 |
4 |
|
5 |
18 |
6 |
20 |
6 |
0 |
0 |
|
6 |
38 |
3 |
48 |
2 |
1 |
1 |
|
7 |
47 |
2 |
45 |
3 |
-1 |
1 |
|
8 |
5 |
10 |
12 |
9 |
1 |
1 |
|
9 |
12 |
8 |
13 |
8 |
0 |
0 |
|
10 |
9 |
9 |
10 |
10 |
-1 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
18 |
या दोन चलांच्या सहसंबंधावरुन असे लक्षात येते की, नागरी लोकसंख्या व तेथील साक्षरतेचे प्रमाण यांच्यात सकारात्मक उच्च्‍ संबंध असुन नागरी लोकसंख्या वाढल्यास तेथील साक्षरतेचे प्रमाण देखील वाढते
Examp 3) पुढील माहितीच्या सहाय्याने स्पियरमन गुणांक सहसंबंध पध्दतीव्दारे सहसंबंध ज्ञात करा.
|
घटक |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
|
दारीद्रय रेषेखालील लोकांची संख्या (x) |
20 |
80 |
0 |
200 |
120 |
160 |
60 |
180 |
90 |
100 |
|
बेरोजगारांची संख्या (Y) |
40 |
120 |
60 |
240 |
160 |
180 |
80 |
200 |
90 |
100 |
|
प्रदेश |
X |
R1 |
Y |
R2 |
(R1-R2)=d |
(R1-R2)2 |
|
A |
20 |
9 |
40 |
10 |
9 - 10 = -1 |
1 |
|
B |
80 |
7 |
120 |
5 |
7 - 5
= 2 |
4 |
|
C |
0 |
10 |
60 |
9 |
10 -
9 = 1 |
1 |
|
D |
200 |
1 |
240 |
1 |
1 - 1
= 0 |
0 |
|
E |
120 |
4 |
160 |
4 |
4 - 4
= 0 |
0 |
|
F |
160 |
3 |
180 |
3 |
3 - 3
= 0 |
0 |
|
G |
60 |
8 |
80 |
8 |
8 - 8
= 0 |
0 |
|
H |
180 |
2 |
200 |
2 |
2 - 2
= 0 |
0 |
|
I |
90 |
6 |
90 |
7 |
6 - 7
= -1 |
1 |
|
J |
100 |
5 |
100 |
6 |
5 - 6
= -1 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
8 |
दारिद्रय रेषेखालील
लोकसंख्या आणि बेरोजगारी यांच्यात सकारात्मक उच्च सहसंबंध आहे. यांचा अर्थ असा की
जर दारिद्रय रेषेखालील लोकांचे प्रमाण वाढले तर बेरोजगारी देखील वाढते.
